Van de schilder en schrijver Armando, deze week gestorven, is de term “schuldig landschap”. Armando groeide op in Amersfoort. In de oorlog was hij een kind, hij speelde in de buurt van het kamp Amersfoort en zag wel eens een glimp van gevangenen. Na 1945 moet hij zich gerealiseerd hebben wat in en rond dat kamp was gebeurd, de bossen waar hij gespeeld had: schuldig landschap.

We waren lang geleden in de buurt van Weimar in Duitsland. We volgden een bord dat naar een voormalig concentratiekamp wees, een van de vele in die streek. Bij de ingang was een gemetseld monument waarop een verdorde bloemenkrans lag. Verder niets dan een grote open plek midden in een bos en geen mens.

Het landschap kan er niets aan doen, het is de mens die er zijn herinnering aan verbindt, die er zijn stempel op drukt.