We zaten voor café de Ouwehoer op het Deliplein en keken uit op de mateloze nieuwbouw die daar uit de grond gestampt wordt. De man verontschuldigde zich voor de naam van het café, dat was wat raar voor een dominee. Het café was o.k. vond ik. Op mijn vraag of hij wat met godsdienst had zei de man iets waar je alle kanten mee uit kan en voegde eraan toe dat godsdiensten toch oorzaak waren van oorlogen en geweld. Dat zeggen veel mensen, antwoordde ik, maar het klopt niet. De man begon over wat anders. Even overwoog ik om erop terug te komen, op religie en geweld.

De wereldoorlogen uit de afgelopen eeuw hadden met godsdienst niets te maken. In de oorlogen van deze eeuw, in Soedan, in het Midden Oosten en in Azië zijn er conflicten tussen Christenen en Moslims, Soennieten en Sjiieten, Boeddhisten en Moslims. Het gaat om etniciteit, om de zeggenschap over water, weidegrond en mineralen. Maar je krijgt mensen pas zover dat ze een geweer pakken en hun leven wagen als er iets groter is dan dat. Als een beroep gedaan wordt op hun eer die wordt aangetast, op hun voorvaderlijke traditie die wordt bedreigd en op hun religieuze identiteit die wordt ontkend. Wie een oorlog wil of wie uit is op macht weet hoe die dat moet gebruiken.

Het lijkt een best idee dat de wereld vrediger wordt als je alles weet uit te bannen wat niet rationeel is. Maar wat een mens drijft zijn diepere motieven. Ze zijn niet zelden zijn noodlot, ook wat hem gelukkig doet zijn komt daarvandaan.